Tarian Saba Terengganu: Seni Perubatan Tradisional dalam Budaya Melayu

Tarian Saba: Manifestasi Ritual Penyembuhan Tradisional Masyarakat Melayu Terengganu

Seni persembahan tradisional di Malaysia tidak hanya berfungsi sebagai hiburan, tetapi juga sebagai medium komunikasi spiritual dan terapeutik. Salah satu bentuk seni yang menzahirkan fungsi tersebut ialah Tarian Saba, sebuah persembahan yang berasaskan unsur ritual dan perubatan tradisional. Tarian ini merupakan warisan unik masyarakat Terengganu yang memperlihatkan keterikatan antara manusia, alam & dimensi metafizik dalam satu sistem kepercayaan yang kompleks.

Tarian Saba merupakan salah satu bentuk kesenian tradisional yang berakar umbi daripada amalan perubatan spiritual masyarakat Melayu di Terengganu, khususnya di Kampung Kuala Jengai, Dungun. Ia memperlihatkan integrasi antara seni tari, nyanyian, dan unsur ritual dalam konteks penyembuhan serta kepercayaan masyarakat terdahulu terhadap kuasa alam dan roh halus.

Artikel ini bertujuan menghuraikan sejarah, struktur persembahan, fungsi sosial serta kepentingan Tarian Saba dalam kerangka warisan budaya kebangsaan.

Sejarah dan Asal Usul

Tarian Saba dipercayai telah diperkenalkan pada tahun 1718 oleh seorang tokoh wanita yang juga seorang bomoh tempatan, dikenali sebagai Che Mek Comot. Beliau memainkan peranan penting dalam pembangunan seni rawatan tradisional di kawasan Dungun. Tarian ini mula berkembang dalam kalangan masyarakat apabila berlaku wabak penyakit misteri yang dipercayai berpunca daripada gangguan makhluk halus. Maka, Tarian Saba digunakan sebagai salah satu ikhtiar kolektif bagi tujuan pemulihan spiritual dan fizikal pesakit.

Struktur Persembahan dan Elemen Ritual

Setiap sesi persembahan Tarian Saba dimulakan dengan pembinaan “Sabak”, iaitu sepohon pokok kelapa muda yang diukir & dipacakkan di kawasan upacara. Sabak berfungsi sebagai medium perantara bagi menyeru roh atau entiti alam ghaib untuk membantu dalam proses penyembuhan. Persembahan biasanya berlangsung pada waktu malam dan boleh memakan masa sehingga tiga malam berturut-turut bergantung kepada tahap keseriusan penyakit.

Tarian ini diiringi dengan 33 buah lagu tradisional yang mempunyai makna simbolik dan berfungsi mengiringi pelbagai peringkat rawatan. Antara lagu-lagu yang sering dimainkan termasuk Anak Burung Baniong, Dewa Awan, Anak Tedung, Muda Di Awan, dan Nur Sakti. Setiap lagu dikaitkan dengan unsur-unsur alam, haiwan, dan makhluk ghaib dalam kepercayaan setempat.

Busana Tradisional

Penari dan pemuzik Tarian Saba mengenakan pakaian tradisional Melayu yang melambangkan identiti budaya tempatan. Lelaki lazimnya memakai baju Melayu lengkap bersama tanjak, manakala penari wanita mengenakan baju kurung, dihias dengan cucuk sanggul di kepala, la baldu di dada, serta bengkung di pinggang. Selain itu, mereka turut memakai selendang berwarna kuning atau hijau yang diikat pada lengan untuk menonjolkan pergerakan lemah gemalai, menyerupai sayap watak puteri kayangan dalam konteks persembahan.

Peralatan Persembahan

Tarian Saba diiringi oleh alat muzik tradisional yang memberikan identiti irama tersendiri. Antara instrumen utama yang digunakan termasuk:

• Anak Umbang
• Gong
• Rebana

Gabungan alat-alat ini memainkan peranan penting dalam membentuk suasana ritual dan emosi sepanjang persembahan berlangsung.

Fungsi Sosial dan Budaya

Secara asasnya, Tarian Saba berfungsi sebagai medium perubatan tradisional untuk merawat penyakit yang tidak dapat dijelaskan secara perubatan moden. Ia turut berfungsi sebagai alat sosialisasi, apabila masyarakat berkumpul dalam suasana ritual untuk menunjukkan solidariti dan keprihatinan terhadap pesakit.

Selain itu, Tarian Saba berfungsi sebagai satu bentuk pemindahan ilmu secara lisan dan praktikal. Melalui lirik lagu, gerak tari, & struktur persembahan, generasi muda pada ketika itu berpeluang mempelajari struktur naratif, pantun, perbendaharaan kata serta nilai-nilai simbolik dalam masyarakat mereka. Ia menjadi satu bentuk pendidikan tidak formal yang kaya dengan unsur budaya dan adat tempatan.

Dalam konteks moden, walaupun fungsinya sebagai medium rawatan sudah tidak lagi relevan atau diteruskan secara aktif, Tarian Saba tetap mempunyai nilai etnografi dan antropologi yang tinggi. Ia memberikan gambaran tentang cara berfikir, cara masyarakat menanggapi kesihatan, serta hubungan antara manusia dan alam mengikut kepercayaan tradisional.

Penting untuk ditegaskan bahawa kajian terhadap fungsi budaya seperti ini harus dilakukan dalam kerangka akademik. Tujuannya bukan untuk menghidupkan semula amalan yang bertentangan dengan ajaran agama, tetapi untuk memahami sejarah & dinamika sosial masyarakat dahulu dalam konteks ilmu serta warisan bangsa.

SUMBER: pemetaanbudaya.jkkn.gov.my

Penutup

Tarian Saba merupakan warisan budaya yang menggambarkan pemikiran & sistem kepercayaan masyarakat Melayu zaman dahulu dalam menghadapi penyakit & gangguan yang sukar dijelaskan secara saintifik.

Walaupun elemen ritual yang terkandung di dalamnya tidak lagi diamalkan dalam masyarakat moden & tidak selari dengan ajaran Islam mahupun prinsip perubatan semasa, dokumentasi & pemahaman terhadap seni ini masih penting sebagai sebahagian daripada kajian sejarah budaya & antropologi.

BACA: Mak Yong vs Mek Mulung: Warisan Teater Tradisional Melayu Malaysia

Penulisan ini disediakan semata-mata untuk tujuan pendidikan, kajian warisan dan pemeliharaan ilmu sejarah. Ia tidak bertujuan untuk menggalakkan sebarang amalan khurafat, tahyul atau ritual kepercayaan yang bertentangan dengan ajaran agama.

Simpan dan kongsikan artikel Tarian Saba Terengganu ini sebagai rujukan budaya dan sejarah. Jangan lupa ikuti media sosial Projek Travel untuk lebih banyak kandungan ilmiah dan warisan Malaysia.

• Resipi Kangkung Belacan
• Rainforest Rising di Anurak Community Lodge: Pengalaman Eco-Tourism Unik di Surat Thani
• Cuti Deepavali 2025 & Cuti Sekolah Tambahan KPM
• 5 Aktiviti Menarik Wajib Cuba di Surat Thani, Thailand
• Saudia Airlines Diiktiraf Antara Syarikat Penerbangan Terkemuka Dunia Dalam Keselamatan Operasi & Kualiti