Getam Budu: Warisan Unik Tengkolok Diraja Kelantan

Setangan Getam Budu Kelantan

Asal pemakaian penutup kepala bagi orang Melayu dikenali sebagai destar, iaitu kain yang dililit atau dipakai di kepala secara umum. Kemudian, istilah ini berkembang menjadi pembeza antara lapisan masyarakat. Bagi rakyat biasa, destar dipakai sebagai pakaian harian atau adat; bagi panglima dan pembesar, ia dikenali sebagai tanjak; manakala bagi istana, ia disebut sebagai tengkolok.

Di Kelantan, istilah “tengkolok” digantikan dengan sebutan Setangan, kerana ia dihasilkan daripada sejenis kain khas yang dipanggil kain setangan. Antara setangan yang dipakai oleh Sultan Kelantan termasuklah Setangan Getam Budu. “Getam Budu” sendiri adalah nama solekan (lipatan khusus) bagi tengkolok ini, sepertimana “Setangan Isih” yang merupakan nama solekan terdahulu.

Asal Usul dan Perkembangan Getam Budu

Getam Budu, atau nama penuhnya Setangan Getam Budu, merupakan sejenis tengkolok/destar tradisional Kelantan yang mula diperkenalkan sekitar tahun 1925. Ia dipakai sebagai sebahagian daripada pakaian rasmi istana Kelantan, khususnya oleh Sultan serta kerabat diraja pada waktu itu.

Nama “Getam Budu” sendiri membawa maksud yang simbolik. Getam bermaksud penutup atau tudung, manakala budu merujuk kepada makanan tradisional popular Kelantan, iaitu sos ikan peram. Secara literal, namanya bermaksud “penutup bekas budu”, melambangkan fungsi tengkolok ini yang menutup kepala sepenuhnya, seolah-olah menjaga rahsia yang tersimpan di dalamnya.

Selepas digunakan pada tahun 1925, pemakaian Getam Budu semakin berkurangan dan hampir lenyap daripada adat istana. Namun, minat terhadap seni solekan tengkolok ini tidak pernah benar-benar padam. Sejak beberapa tahun kebelakangan, ia mula dihidupkan semula oleh penggiat budaya dan akhirnya pada tahun 2025, tepat 100 tahun kemudian, Getam Budu diisytiharkan secara rasmi sebagai Warisan Tidak Ketara Kelantan.

Simbolisme dan Makna Budaya

Getam Budu merupakan tanjak rasmi Sultan Kelantan, dipakai oleh baginda dan kerabat diraja pada majlis rasmi serta istiadat kebesaran. Lipatan bergaya getam yang menutup keseluruhan kepala membawa falsafah amanah menjaga rahsia dengan penuh kepercayaan.

Sebagai sebahagian daripada kategori bunga tanjak, Getam Budu melambangkan kemakmuran, kegembiraan dan keindahan. Nama “budu” dalam gelarannya juga mengikat warisan ini dengan identiti budaya masyarakat Kelantan. Ia jelas menunjukkan bagaimana simbol harian masyarakat (budu sebagai makanan tradisi) diangkat ke martabat istana.

Ciri Fizikal dan Seni Lipatan

Getam Budu mempunyai bentuk bulat padat dengan lipatan rumit menyerupai bunga mekar. Tidak seperti tanjak lain yang sering mempunyai “senggora” atau hujung mencanak, Getam Budu tampil lebih ringkas namun tetap sarat dengan nilai seni dan kehalusan kerja tangan.

Ia dihasilkan daripada sehelai kain segi empat sama; lazimnya songket atau limar Kelantan, tanpa sebarang potongan. Proses melipatnya bukan sahaja memerlukan ketelitian, bahkan boleh mengambil masa antara satu hingga tiga hari untuk disiapkan sepenuhnya.

Penggunaan kain songket pula memberi kekuatan dan kilauan tersendiri. Tekstur tebalnya membantu lipatan kekal teguh, manakala corak emas atau perak menyerlahkan kemewahan. Bahagian hadapan selalunya membentuk corak bunga atau bintang, membezakan Getam Budu daripada tanjak lain yang bercirikan hujung tajam atau menjulang.

Berbeza dengan kebanyakan tengkolok lain yang boleh dilaras mengikut keselesaan pemakai, Getam Budu perlu dibuat berdasarkan ukuran kepala individu yang akan memakainya. Hal ini kerana lipatan dan selitan yang kompleks menjadikannya bersifat tetap. Ia tidak boleh diubahsuai selepas siap.Hal ini menjadikan setiap helai Getam Budu benar-benar unik dan eksklusif kepada pemiliknya.

Peranan dalam Istiadat Diraja

Pada zaman silam, Getam Budu dipakai oleh Sultan Kelantan dan kerabat diraja semasa pertabalan, majlis santapan, serta sambutan kebesaran negeri. Ia menjadi lambang darjat serta membezakan pakaian istana daripada rakyat jelata.

Dalam adat, pemakaian gaya solekan tertentu adalah eksklusif. Rakyat biasa hanya boleh memakai destar atau tanjak, manakala gaya istana seperti Setangan Getam Budu hanya untuk sultan dan kerabat diraja. Ini menjadikan setiap majlis yang melibatkan Getam Budu sarat dengan makna simbolik dan kemegahan.

Penggunaan Moden dan Adaptasi

Kini, Getam Budu bukan lagi terhad kepada istana. Ia telah mula dipakai semula oleh orang ramai, terutamanya dalam majlis perkahwinan tradisional, di mana pengantin lelaki memilih untuk memakai tanjak ini sebagai lambang kemegahan budaya Kelantan.

Penggiat budaya dan guru kraf seperti Wan Noorazlee Wan Daud aktif mengajar seni lipatan ini kepada generasi muda. Malah, bengkel dan kelas lipatan tanjak semakin mendapat sambutan, terutama dalam kalangan belia yang mahu mengangkat semula identiti Melayu.

Harga sebuah Getam Budu moden boleh mencecah antara RM150 hingga RM500, bergantung pada jenis kain dan tahap kerumitan lipatan.

Perkembangan Terkini

Pada 3 September 2025, Getam Budu diangkat sebagai Warisan Kelantan sempena Festival Tekstil dan Warisan Melayu Kelantan di Istana Balai Besar, Kota Bharu. Pengisytiharan itu disempurnakan oleh Tengku Mahkota Kelantan, Tengku Muhammad Fakhry Petra, bertepatan dengan ulang tahun ke-100 kewujudan Getam Budu.

Majlis penuh adat itu turut menyaksikan perarakan gajah, pameran bunga emas, simbol hubungan sejarah Kelantan dengan Siam. Peristiwa ini menandakan satu pencapaian penting dalam usaha memartabatkan semula seni tengkolok Kelantan.

Kini, ia bukan lagi sekadar tinggalan istana, tetapi warisan hidup yang kembali dihargai dan diraikan.

Getam Budu adalah mahakarya seni lipatan Melayu yang bukan sahaja mempamerkan keindahan tekstil Kelantan, tetapi juga falsafah hidup masyarakatnya. Getam Budu membuktikan bahawa warisan tradisional mampu terus relevan jika dijaga dengan penuh rasa cinta.

Memakai Getam Budu hari ini bukan sekadar gaya, tetapi tanda jati diri, kebanggaan, dan kesinambungan budaya Kelantan.

✨ Jom sama-sama kita hargai dan sebarkan warisan budaya ini! Jangan lupa follow Projek Travel di media sosial untuk lebih banyak kisah menarik tentang budaya, sejarah dan destinasi pelancongan. Simpan artikel ini sebagai rujukan, dan kongsikan dengan kawan-kawan korang supaya warisan unik Kelantan ini terus dikenali ramai.

• Resipi Kangkung Belacan
• Rainforest Rising di Anurak Community Lodge: Pengalaman Eco-Tourism Unik di Surat Thani
• Cuti Deepavali 2025 & Cuti Sekolah Tambahan KPM
• 5 Aktiviti Menarik Wajib Cuba di Surat Thani, Thailand
• Saudia Airlines Diiktiraf Antara Syarikat Penerbangan Terkemuka Dunia Dalam Keselamatan Operasi & Kualiti