Menora ialah salah satu seni persembahan tradisional yang unik, berkembang di negeri-negeri utara Semenanjung Malaysia seperti Kelantan, Kedah dan Perlis yang menerima pengaruh budaya Siam. Persembahan ini bukan sekadar hiburan, tetapi juga sarat dengan nilai ritual, keagamaan dan kepercayaan masyarakat Thai. Menggabungkan tarian, muzik, lakonan dan lawak jenaka, Menora menjadi medium penting untuk menyampaikan kisah mitos, legenda, serta nilai moral kepada masyarakat sejak ratusan tahun lalu.
Hingga kini, ia masih kekal sebagai sebahagian daripada warisan budaya yang mencerminkan hubungan rapat antara masyarakat Melayu dan Siam di rantau ini.
Asal Usul Menora
Menurut kepercayaan masyarakat Thai, Menora lahir di Phattalung, Thailand, sebelum negara tersebut disatukan oleh Pya Taksin. Kisah asal-usulnya dikaitkan dengan seorang puteri raja bernama Puteri Srimala yang memiliki minat mendalam terhadap tarian dan bunyi-bunyian. Beliau akan menari setiap kali terdengar bunyi gendang, kayu, atau tempurung. Fenomena aneh ini membuatkan Raja Phattalung merujuk kepada seorang tukang tilik bernama Hohra.
Disebabkan sifat iri hati, Hohra menasihati raja supaya menghanyutkan Puteri Srimala ke sebuah pulau kerana dipercayai kehadirannya akan membawa bala. Puteri Srimala bersama beberapa pengikutnya, termasuk Ta Mo Thep dan Thep Shing Hon, akhirnya membentuk kumpulan tarian yang dinamakan Menora. Cerita yang dipersembahkan sarat dengan unsur kayangan, dewa-dewa, serta kisah mitos.
Populariti Menora semakin meningkat sehingga Puteri Srimala dijemput semula ke istana. Hohra yang iri hati cuba membunuhnya, namun menurut kepercayaan, dewa-dewa menurunkan petir untuk membinasakan Hohra dan pengikutnya. Sejak itu, masyarakat Thai percaya bahawa kilat dan petir akan berlaku ketika persembahan Menora sebagai tanda menghalau roh jahat.
Bentuk Persembahan Menora
Persembahan Menora merangkumi gabungan lakonan, tarian, nyanyian, lawak jenaka, dan muzik tradisional. Jumlah ahli kumpulan berbeza mengikut saiz; kecil antara 10 hingga 15 orang, manakala kumpulan besar boleh mencapai 25 hingga 30 orang.
Alat muzik yang digunakan termasuk:
- Gendang besar (krong)
- Sepasang gendang kecil (thap)
- Buluh bambu (krek)
- Serunai dan seruling
- Sepasang gong kecil (bong)
- Simbal kecil (ching)
Penari utama Menora memakai kostum unik; hiasan kepala (shern), ekor, tali pinggang, gelang, dan kain berwarna-warni yang menyerupai sayap, menggambarkan watak separuh manusia separuh burung. Watak pemburu pula biasanya memakai topeng merah.
Antara cerita popular dalam Menora ialah Nang Sip Song dan Phra Ampai Mani, manakala sebahagian jalan cerita turut dipengaruhi epik Hindu Ramayana.
Peranan Ritual dan Keagamaan
Bagi masyarakat Thai, Menora bukan hanya hiburan. Ia sering dipersembahkan dalam upacara membayar niat, pemujaan roh, majlis perkahwinan, kematian, dan juga di kuil Buddha.
Salah satu upacara penting ialah pemujaan roh yang berlangsung selama tiga hari tiga malam pada bulan keenam kalendar Thai. Roh yang dipuja biasanya ialah roh nenek moyang atau roh tokoh legenda Menora seperti Srimala, Ta Mo Thep, dan Thep Shing Hon. Persembahan ini dianggap wajib dilakukan setiap tiga atau enam tahun sekali. Jika tidak, dipercayai ahli Menora akan ditimpa penyakit. Untuk tujuan ritual, selain muzik dan tarian, persembahan turut memerlukan persembahan korban seperti ayam, kepala babi, sirih, dan lilin.
Unsur Seni dan Teknik Menora
Mutu persembahan Menora diukur melalui larian, nyanyian, dan seni lakon. Penari wajib menguasai 12 langkah asas tarian Menora, antaranya “labah-labah membuat sarang”, “rahu mencapai bulan”, dan “teratai separuh terbuka”. Gabungan tarian ini disesuaikan dengan rentak muzik dan nyanyian bagi menyampaikan emosi dan jalan cerita.
Watak dalam Menora terdiri daripada tiga elemen penting:
- Hero
- Heroin
- Pelawak (phran)
Bagi tujuan hiburan, Menora biasanya berbentuk melodrama dan komedi. Namun, bentuknya boleh berubah mengikut tujuan penonton dan zaman. Kini terdapat kumpulan yang menyelitkan unsur moden dari segi pakaian, tema cerita, dan muzik, tetapi masih ada kumpulan yang kekal mempertahankan keaslian persembahan.
Menora di Malaysia
Di Malaysia, Menora masih boleh ditemui di kawasan komuniti Siam di Perlis, Kedah, dan Kelantan. Di Perlis, ia dipersembahkan di kawasan penempatan Thai seperti Jejawi, Utan Aji, Beseri, Guar Nangka, Kubang Tiga, Kok Klang, Panggas, dan Behor Gelam. Selagi masyarakat Thai di Malaysia terus memelihara kepercayaan dan budaya silam, Menora akan terus hidup sebagai warisan seni yang unik.
Sumber rujukan : www.perlislib.gov.my
Menora bukan sekadar sebuah persembahan seni, tetapi simbol identiti budaya masyarakat Thai dan Melayu utara yang penuh dengan nilai spiritual, sejarah, serta keindahan estetika. Dari kisah legenda Puteri Srimala hingga ke pentas moden hari ini, Menora membuktikan bahawa seni tradisi mampu bertahan merentasi masa, terus menghubungkan generasi dengan akar budaya mereka.
✨ Kalau korang rasa artikel ni bermanfaat, jangan lupa follow Projek Travel di media sosial untuk lebih banyak perkongsian menarik tentang seni budaya, sejarah dan destinasi pelancongan. Simpan dan kongsi artikel ni supaya warisan seperti Menora terus dikenali!
Baca juga: Mak Yong: Warisan Seni Persembahan Tradisional Melayu Diiktiraf UNESCO
